Nadmiar kortyzolu, a zespół Cushinga
- blond_medicine_life
- 3 sie 2020
- 6 minut(y) czytania
Jak wam wcześniej pisałam nadmiar czegokolwiek w naszym organizmie może powodować różne zaburzenia. Tak jest również, gdy mamy do czynienia z nadmiarem kortyzolu w przebiegu zespołu Cushinga.
Skąd się biorą objawy i charakterystyczny wygląd w zespole Cushinga?
kortyzol zwiększa stężenie wolnych kwasów tłuszczowych (produktów trawienia tłuszczy) we krwi. Skutkuje to redystrybucją białej tkanki tłuszczowej w okolice narządów w jamie brzusznej (otyłość brzuszna/ typu centralnego), w okolicy karku (bawoli kark), twarzy (księżyc w pełni), oraz poduszeczki tłuszczowe nad obojczykami. Rozmieszczenie tkanki tłuszczowej w tych okolicach może skutkować pojawieniem się stanów zapalnych, co jeszcze bardziej nakręca produkcję i wydzielanie kortyzolu. Jak? Cytokiny prozapalne* wpływają na czynności osi podwzgórze-przysadka-nadnercza (HPA, ang. hypothalamic-pituitary-adrenal), modyfikując odpowiedź organizmu na stres. Wzrost stężenia kortyzolu pod wpływem cytokin prozapalnych (IL-1, Il-6) wynika zarówno z ich wpływu na uwalnianie CRH z podwzgórza, ACTH** z przysadki, jak i bezpośredniego oddziaływania na korę nadnerczy.
Przestraszyła was ta ilość nowych dziwnych sformułowań? Spokojnie na końcu są objaśnienia. Tajemniczą oś HPA opiszę niebawem. Cierpliwości ;)
Nawracające infekcje spowodowane podwyższonym stężeniem kortyzolu i jego hamującym działaniem na nasz układ odpornościowy. Kortyzol w wysokich stężeniach między innymi zmniejsza wydzielanie cytokin prozapalnych, oraz hamuje proliferację limfocytów B ( tych odpowiedzialnych za wydzielanie przeciwciał i prezentacji antygenów limfocytom T), a także limfocytów T (uczestniczących w dużym skrócie w bezpośrednim zabijaniu wirusów, bakterii, czy pasożytów). Skutkuje wyciszeniem naszego układu odpornościowego, co może sprawić, że będziemy bardziej narażeni na różne infekcje. Jednak jego ciągłe wysokie stężenie powoduje przeciwny skutek. Nasz układ immunologiczny wręcz przestaje na niego reagować. Dlaczego? Już wyjaśniam. To tak jakbyście przebywali w miejscu, gdzie jest nieprzyjemny zapach. Z początku będzie was to irytować, jednak po dłuższej chwili przyzwyczaicie się do niego :).
Kortyzol powoduje niepożądany rozpad kolagenu w skórze. Sprzyjać to może powstawaniu charakterystycznych szerokich rozstępów o różowej barwie głównie na brzuchu, charakterystyczny dla tych osób jest również trądzik, rumień (zaczerwienienie) twarzy - plethora, nadmierne owłosienie typu męskiego u kobiet (hirsutyzm), łatwe tworzenie się siniaków( kolagen jest również w ścianach naczyń więc te stają się bardziej podatne na uszkodzenia).
Kortyzol obniża dostępność tryptofanu aminokwasu niezbędnego do syntezy serotoniny, co może skutkować pojawieniem się depresji, ponieważ niskie stężenia tego neuroprzekaźnika sprzyjają pojawieniu się właśnie tego zaburzenia.
Kortyzol jako glikokortykosteroid ma swoje receptory na naszym hipokampie, który jest głównym dowodzącym, który odpowiada za naszą pamięć. Możecie się więc domyślić, że za wysokie stężenie kortyzolu może spowodować nawet jego zmniejszenie, co może skutkować zaburzeniami tak ważnego procesu jak zapamiętywanie nowych rzeczy, czy odtwarzaniem już istniejących wspomnień. Jak rybka Dory z bajki ,,Gdzie jest Nemo''.
nadmiar kortyzolu wpływa również na zaburzenia w dobowym rytmie snu i czuwania. Jak? Otóż kortyzol działa antagonistycznie(odwrotnie) do melatoniny, która reguluje nasz zegar biologiczny.
Powoduje rozpad białek w mięśniach, co skutkuje osłabieniem siły mięśniowej,
Zwiększa się stężenia glukozy we krwi poprzez: zmniejszenie wydzielania insuliny, stymulację uwalniana glukozy z glikogenu (magazynu glukozy- najważniejszego źródła energii dla komórek naszego ciała) w wątrobie i stymulację glukoneogenezy(jest to proces, w którym niecukrowe substraty jak aminokwasy, glicerol, czy mleczany przekształcają się w glukozę), co może sprzyjać powstawaniu insulinooporności- która jest przyczyną cukrzycy II typu. Dlaczego tak się dzieje?
Ponieważ mamy stale wysoki poziom glukozy, który powinien być szybko obniżany do prawidłowego poziomu przez insulinę - hormon trzustkowy, którego wyrzut następuje po np.: dobrym obiadku:)
Insulina pilnuje, aby glukoza wraz z krwią wnikała do komórek organizmu. Dzięki temu otrzymujemy energię do życia, a pozostał część cukru magazynowana jest w postaci glikogenu w mięśniach i wątrobie. W przypadku insulinooporności mamy zazwyczaj do czynienia z prawidłowym poziomem insuliny, obniżonym w przypadku naszego zespołu Cushinga lub jego nadmiarem w organizmie. Problem pojawia się wtedy, gdy komórki przestają działać na rozkazy insuliny i nie wpuszczają do siebie glukozy (z naczyń krwionośnych, którymi jest transportowana) w takich ilościach jakich im każe.
W konsekwencji utrzymuje się wysoki poziom glukozy we krwi, a komórki Twojego ciała (dokładniej rzecz biorąc komórki beta wysp Langerhansa w trzustce) próbują “naprawić” nieprawidłowy stan produkując coraz to większe dawki insuliny zmuszając je do przyswojenia cukru. Niestety bezskutecznie. Wyobraźcie sobie że dostajecie pyszny obiad do jedzenia jednak nie możecie go zjeść, ponieważ jest hermetycznie zapakowany, a wy nie macie narzędzi żeby je otworzyć. Tak samo jest z mięśniami i glukozą, która nie może do nich trafić z krwi co powoduje ciągłe wyrzuty insuliny. Ostatecznie błąkające się po organizmie cząsteczki glukozy trafiają bezpośrednio do komórek tłuszczowych, co skutkuje wzrostem masy ciała. Po pewnym czasie nasze mięśnie i inne organy również zaczynają stawać się oporne na glukozę,
Właśnie ten przewlekły podwyższony poziom kortyzolu jest spowodowany zespołem Cushinga. Badania pokazują, że zaburzenia wydzielania kortyzolu mogą również współistnieć z takimi chorobami, jak: zespół Addisona (o którym napiszę w następnym poście), otyłością, zespołem metabolicznym, cukrzycą typu 2, zaburzeniami depresyjnymi czy chorobami związanymi z autoagresją.
Oś HPA
Motorem do nakręcania produkcji kortyzolu jest oś podwzgórze-przysadka-nadneracza. Stanowi ona podstawowy mechanizm regulacji wydzielania kortyzolu. Jest to typowy przykład sprzężenia zwrotnego ujemnego (ujemne dominują w naszym organizmie, natomiast dodatnie są odpowiedzialne za np.: prawidłowy przebieg cyklu u kobiet). Obydwa sprzężenia, utrzymują homeostazę (czyli tak ważną dla nas równowagę) układu hormonalnego.
Pewnie chcecie wiedzieć jak to wszystko działa :).
Kortyzol wydzielamy w różnych ilościach w ciągu doby. W nocy gdy śpimy (a dokładniej w drugiej połowie nocy) następuje jego produkcja, natomiast rano jest wydzielany do krwi co pomaga nam się obudzić. Więc możecie się domyśleć, że właśnie o poranku jest go najwięcej. Następnie do ok godziny 12:00 jego poziom gwałtownie spada w dół niczym kolejka na rollercoasterze. Jednak to nie koniec. Po południu jego stężenie cały czas się obniża, ale już o wiele wolniej i tak do wieczora. W nocy natomiast jak już czytaliście parę linijek wyżej, jest produkowany znowu i tak w kółko.
Jego poziom także wzrasta w odpowiedzi na różne stresory.
Tak jak zapewne pamiętacie kortyzol jest potocznie nazywany hormonem stresu, więc jak możecie się domyślić to właśnie czynnik stresowy doprowadzi do zainicjowania kaskady reakcji skutkującej wydzieleniem kortyzolu.
Czynnikiem stresowym nie jest tylko to jak komary kąsają Cie w cztery litery nocą, zakorkowana ulica akurat wtedy, kiedy spieszysz się na umówione spotkanie, czy kłótnia z partnerem :) ale również ból głowy, niewyspanie, głodzenie, odwodnienie, grypa lub jakiś stan zapalny czy kofeina, bez której niektórzy nie mogą żyć ;)
Pod wpływem tych bodźców dochodzi do pobudzenia podwzgórza (to jest przełożony Twojej przysadki), które wydziela kortykoliberynę (CRH), docierającą do przysadki.
(czynnik który pobudza przysadkę, dla ciekawskich taki patent do zapamiętania te hormony podwzgórza, które na końcu mają przyrostek -liberyny pobudzają natomiast statyny - hamują np hormon, który hamował by nadnercza nazywałby się kortykostatyną :)),
Pobudzona przysadka uwalnia kortykotropinę (ACTH). Hormon stymulujący korę nadnerczy do wydzielania kortyzolu przez warstwę pasmowatą. Kortyzol zwrotnie hamuje zarówno wydzielanie ACTH jak i CRH. Stąd nazwa ujemne sprzężenie zwrotne :). Po tym krótkim wstępie wracamy do tematu.
W zespole Cushinga(ZC) przyczyna może być endogenna (endo-wewnętrzna) lub egzogenna (egzo-zewnętrzna).
Endogenny ZC możemy podzielić na ten zależny od ACTH i niezależny.
Ten pierwszy występuje dużo częściej. Jego przyczyną najczęściej jest guz przysadki ektopowo (guz może sam wydzielać ACTH)wydzielający nadmierne ilości ACTH, które nie przestają być wydzielane mimo hamowania przez duże stężenia kortyzolu. Skutkuje to tym, że na okrągło ACTH pobudza naszą korę nadnerczy, która w odpowiedzi produkuje coraz więcej kortyzolu.
Co zobaczymy w badaniach?- podwyższony zarówno kortyzol jak i ACTH
Niezależny od ACTH natomiast jest spowodowany obecnością nowotworów znajdujących się obrębie kory nadnerczy.
Co zobaczymy tym razem?- nieoznaczalne (poniżej lub w granicach dolnej granicy) ACTH i wysoki kortyzol.
To wyjątkowo niskie stężenie ACTH wynika z tego, że przysadka działa sprawnie i reaguje na kortyzol, który daje jej informację że jest go dużo i nie trzeba go już więcej produkować. Ona w odpowiedzi przestaje wydzielać ACTH, który pełni rolę sygnału do produkcji kortyzolu dla kory nadnerczy.
Egzogenny natomiast jest spowodowany długotrwałym braniem leków sterydowych w terapii chorób autoimmunologicznych.
Jak ustalić diagnozę?
oznaczanie stężenia kortyzolu (we krwi lub ślinie) późnym wieczorem (23.00–24.00)
Dla zespołu Cushinga charakterystyczne jest podwyższone stężenie kortyzolu w godzinach wieczornych, podczas gdy u osób zdrowych obserwuje się wówczas niskie stężenia kortyzolu.
test hamowania z użyciem 1 mg deksametazonu (DXM)
Test polega na podaniu tabletki 1 mg DXM(syntetycznego glikokortykosteroidu, pamiętajcie, że kortyzol to też glikokortykosteroid :)) przed snem (ok. 23.00–24.00) a następnie oznaczeniu kortyzolu w próbce krwi pobranej rano (8.00–9.00) na czczo następnego dnia.W prawidłowych warunkach deksametazon powinien spowodować zahamowanie wydzielania kortyzolu. Test hamowania dużą dawką deksametazonu ma dwa etapy i pozwala na dokładniejsze zdiagnozowanie przyczyn hiperkortyzolemii.
• etap I – test hamowania deksametazonem (2 mg) – podawanie 0,5 mg deksametazonu co 6 godzin przez 2 doby,
• etap II – test hamowania deksametazonem (8 mg ) – podawanie 2 mg deksametazonu co 6 godzin przez 2 doby Drugi test z 2 mg deksametazonu wykazuje 95-procentową czułość i swoistość w rozpoznawaniu choroby Cushinga.
dobowe wydalanie wolnego kortyzolu (ewentualnie 17-hydroksykortykosteroidów, wolnych kortykosteroidów) w moczu
W tym celu pacjent po oddaniu porannej porcji moczu do toalety zbiera mocz do pojemnika przez 24 godziny, łącznie z pierwszą porcją moczu następnego dnia rano po przebudzeniu (zbiórkę kończy się po oddaniu pierwszej porcji moczu następnego dnia rano po przebudzeniu).
Oznaczanie stężenia wolnego kortyzolu w dobowej zbiórce moczu odzwierciedla stężenia wolnego kortyzolu we krwi w danym przedziale czasu. Oznaczanie to ma jedynie zastosowanie w diagnostyce hiperkortyzolemii, gdyż kortyzol jest filtrowany przez nerki jedynie w postaci wolnej, nie związanej z białkami.
Dlatego wzrost wydalania wolnego kortyzolu z moczem następuje dopiero wtedy, gdy jego ilość w surowicy krwi znacznie przekroczy możliwości wiązania z białkami osocza. Norma kortyzolu w moczu dobowym zwykle mieszczą się w granicach 80 - 120 µg/24h.
3 - 4 krotne zwiększenie poziomu kortyzolu ponad normę w moczu dobowym świadczy o hiperkortyzolemii i nadczynności kory nadnerczy, z którą mamy w tym przypadku do czynienia. Wartości niższe niż 3-krotność normy mogą wystąpić w zaburzeniach depresyjnych i lękowych, alkoholizmie lub fizjologicznie podczas ciąży. U osób otyłych (jednak nie typu cushingoidalnego) nie obserwuje się zwiększonego wydalania kortyzolu z moczem.
*cytokiny prozapalne-(z greckiego cyto komórka oraz kinos ruch) to grupa białek, które produkowane są przez układ odpornościowy i działają jako chemiczne przekaźniki. Pełnią również rolę regulatorów reakcji zapalnych. Stymulują ruch komórek w miejsca infekcji, urazów czy stanów zapalnych.
**CRH-kortykoliberyna to hormon i wielopeptydowy neuroprzekaźnik produkowany przez podwzgórze. Stymuluje uwalnianie kortykotropiny (hormonu andrenokortykotropowego-ACTH, produkowanego w przysadce.
Kommentarer